W obrocie gospodarczym instytucją, z którą bardzo często się spotykamy jest cesja wierzytelności, zwana przelewem. Regulują ją przepisy kodeksu cywilnego, a dokładniej mówiąc artykuły 509-518 k.c. Obrót wierzytelnościami jest niezwykle częstą praktyką w przypadku firm pożyczkowych, które sprzedają szeroko pojęte wierzytelności trudne na masową skale. Pytanie, które wielokrotnie jest nam zadawane przez klientów brzmi „czy pożyczkodawca może przenieść wierzytelność bez mojej zgody?”. Wątpliwości te rozwiewa art. 509 § 1 k.c., którego treść jasno wskazuje, że wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią (przelew), chyba że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania. Tak więc co do zasady na powyżej postawioną tezę należy odpowiedzieć twierdząco. W sprawach z zakresu oddłużania szczególną uwagę w zakresie dokonywanej cesji należy zwrócić na sposób określenia konkretnej wierzytelności, która jest przedmiotem przelewu. Jak wskazał Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z dnia z dnia 18 lutego 2020 r., V ACa 656/19 „przedmiotem przelewu może być co do zasady wierzytelność istniejąca, którą cedent może swobodnie rozporządzać. Wierzytelność, która ma stanowić przedmiot rozporządzenia, powinna być w dostateczny sposób oznaczona (zindywidualizowana). Dotyczy to przede wszystkim wyraźnego określenia stosunku zobowiązaniowego, którego elementem jest zbywana wierzytelność, a zatem oznaczania stron tego stosunku, świadczenia oraz przedmiotu świadczenia”. Należy zatem pamiętać, że po stronie powoda istnieje obowiązek wykazania przed Sądem, iż nabył on zindywidualizowaną wierzytelność wobec danej osoby, wynikającej z konkretnego stosunku prawnego. W przypadku, kiedy mamy do czynienia z łańcuchem cesji niezwykle istotne jest udowodnienie, że podmioty uczestniczące w ciągu cesji po kolei zbywały i nabywały tą samą wierzytelność, która stanowi przedmiot żądania powoda.
apl. adw. Marcin Śpiewak, Kancelaria Adwokacka Szantar i Wspólnicy; biuro@szantar.pl
Otrzymałeś pozew od wierzyciela wtórnego albo sądowy nakaz zapłaty zobowiązujący Cię do zapłaty należności? Masz wątpliwości, czy cesja była skuteczna? Ustal, czy Twój dług w ogóle istnieje lub czy nie jest zawyżony, sprawdź skuteczność cesji wierzytelności. W tego typu sprawach często małe szczegóły przesądzają o zwycięstwie procesowym. Korzystną opcją dla Ciebie jest powierzenie analizy sprawy wyspecjalizowanej kancelarii oddłużeniowej.
Czym jest przelew wierzytelności?
Przelew wierzytelności jest umową, na podstawie której wierzyciel zwany cedentem przenosi na osobę trzecią czyli cesjonariusza wierzytelność przysługującą mu wobec dłużnika. Jednostronne oświadczenie woli przez którąkolwiek ze stron nie wywoła zamierzonych skutków prawnych, bowiem zgodę na przelew muszą wyrazić dwie strony. Co do zasady zgoda dłużnika jak i jej brak na dokonanie przelewu jest bez znaczenia, ponieważ jego zakres odpowiedzialności nie ulega zmianie. Na skutek przelewu dochodzi do zmiany podmiotowej, czyli wejściu w miejsce dotychczasowego wierzyciela podmiotu, który nabył wierzytelność. Umowa przelewu może mieć charakter odpłaty, bądź nieopłatny.
Co jest przedmiotem umowy przelewu?
Przedmiotem przelewu może być wierzytelność pieniężna, bądź niepieniężna. Niezbędne jest to by była ona zbywalna, bowiem w prawie cywilnym występują prawa niezbywalne, których nie można przenieść na mocy umowy cesji. Art. 509 § 1 k.c. wskazuje trzy przesłanki kiedy przelew nie będzie możliwy. Co do zasady wierzyciel bez zgody dłużnika może przenieść każdą wierzytelność, chyba że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania. Dla przykładu pracownik nie może przenieść prawa do wynagrodzenia na inną osobę. Zakaz cesji dotyczy również wierzytelności alimentacyjnych, czy rentowych z uwagi na ich osobisty charakter. Oznacza to w praktyce, że gdyby wierzyciel alimentacyjny chciał przenieść przysługującą mu wierzytelność na rzecz innej osoby, wówczas przelew byłby nieważny na podstawie art. 58 § 1 k.c.
Jak powinna być określona wierzytelność, którą zbywa wierzyciel?
Co do zasady wierzytelność przenoszona w drodze umowy cesji powinna istnieć w momencie zawarcia umowy. Konieczne jest zatem dokładnie oznaczenie stosunku prawnego, z którego wynika wierzytelność, jak również stron i przedmiotu świadczenia. Jak wskazał Sąd Apelacyjny w Gdańsku V Wydział Cywilny w wyroku z dnia 4 stycznia 2018 r., sygn. akt V ACa 842/16, wymogiem skutecznego przeniesienia wierzytelności pozostaje odpowiedni poziom jej
zindywidualizowania, czyli oznaczenia w sposób nie budzący wątpliwości co do tego, co jest przedmiotem umowy cesji.
Czy można przenieść wierzytelności przyszłe?
W doktrynie prawa cywilnego zgodnie przyjmuje się, że możliwe jest scedowanie wierzytelności przyszłych. Jednak w przypadku wierzytelności warunkowych i terminowych, a także ekspektatyw ich zbycie nie jest przelewem sensu stricto, bowiem w chwili ich przenoszenia nie ma dokładnie skonkretyzowanego przedmiotu, czyli wierzytelności. Do takich wierzytelności w drodze analogii zastosujemy przepisy o przelewie, jednak do przejścia z majątku zbywcy na nabywcę dojdzie dopiero w momencie wykreowania się wierzytelności. Powyższe rozważania potwierdza wyrok Sądu Najwyższego Izba Cywilna z dnia 24 maja 2017 r., sygn. akt III CSK 274/16, w którym wskazano że, jeżeli strony nie postanowiły inaczej, przelew wierzytelności przyszłej jest czynnością o skutku zobowiązująco-rozporządzającym, z tym że skutek rozporządzający następuje dopiero w chwili oznaczenia wierzytelności. W związku z tym tylko strony umowy przelewu mogłyby postanowić, że cesjonariusz nabędzie wierzytelność dopiero w momencie, kiedy zajdzie zdarzenie, od którego zależy wymagalność roszczenia o zapłatę.
Jakie prawa przechodzą wraz z wierzytelnością?
Wraz z wierzytelności przechodzą na cesjonariusza
wszystkie związane z nią prawa, w tym roszczenie o zaległe odsetki. Nabywca wchodzi w sytuację prawną swojego poprzednika w całej rozciągłości. Cesjonariuszowi, który wejdzie w posiadanie przelanej wierzytelności będą przysługiwać ustanowione dotychczas zabezpieczenia wierzytelności, roszczenia odszkodowawcze, roszczenia o zapłatę kar umownych, a także wszelkie roszczenia o zapłatę odsetek. Wraz z wierzytelnością przechodzą również uprawnienia kształtujące np. prawo do odstąpienia od umowy. Należy pamiętać, że zastaw i hipoteka mogą być przeniesione tylko wraz z wierzytelnością, której zabezpieczeniu służą.
Jaki charakter ma umowa przelewu?
Umowa cesji wierzytelności co do zasady jest umową zobowiązująco-rozporządzającą, czyli o podwójnym skutku. Strony mogą wyłączyć skutek rozporządzający, tak żeby umowa miała charakter jedynie zobowiązujący jednak wówczas do dokonania przelewu niezbędne będzie zawarcie drugiej umowy o skutku rozporządzającym. Powyższe zapatrywania podzielił Sąd Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z dnia 26 kwietnia 2007 r., sygn. akt: I ACa 219/07, w którym podkreślono, iż kodeks cywilny przyjmuje zatem, że rozporządzający skutek umów zobowiązujących do przeniesienia wierzytelności następuje ipso iure, chyba że podmioty umowy zobowiązującej chcą wyłączyć skutek rozporządzający (art. 510 § 1 in fine k.c.) i w tym celu składają wyraźne oświadczenie woli. Skutek rozporządzający nastąpi tylko w przypadku braku odmiennego zastrzeżenia stron, analogicznie jak w przypadku umowy sprzedaży. Regułą, wynikającą z przepisów jest to, że przelew jest co do zasady kauzalny. Oznacza, iż jej ważność umowy jest zależna od istnienia prawidłowej przyczyny przysporzenia. Strony umowy przelewu powinny w sposób wyraźny określić klauzę dokonanego przelewu, czyli to, jaki stosunek zobowiązaniowy stanowi jego podstawę. Umowa przelewu wierzytelności ma charakter czynności prawnej konsensualnej, aby doszła do skutku wystarczy samo złożenie oświadczenia woli.
W jakiej formie powinna zostać zawarta umowa cesji?
Kodeks cywilny nie stawia warunków formalnych co do umowy przelewu wierzytelności. Umowa przelewu może zostać zawarta w dowolnej formie. Art. 511 k.c. wskazuje, że jeżeli wierzytelność jest stwierdzona pismem, przelew tej wierzytelności powinien być również pismem stwierdzony. Co jeżeli taka forma nie została dochowana? W przypadku gdy, wierzytelność będzie stwierdzona pismem, a strony nie dokonają przelewu w formie pisemnej, wówczas w razie sporu nie będą miały możliwości powoływania dowodów zeznań świadków lub z przesłuchania stron na fakt dokonania czynności.
Czy wierzyciel ma obowiązek zawiadomić dłużnika o dokonaniu przelewu jego
wierzytelności?
Dotychczasowy wierzyciel powinien zawiadomić dłużnika, że doszło do cesji wierzytelności, jednakże brak poinformowania nie wpływa na wywołanie skutków prawnych przelewu. W interesie zbywcy jest poinformowanie dłużnika kto jest nowym wierzycielem. Również ustawodawca w treści art. 512 k.c. wprowadził regulacje chroniące dłużnika przez podwójną zapłatą na rzecz cedenta oraz cesjonariusza. Zgodnie z brzmieniem powyższego przepisu dopóki zbywca nie zawiadomił dłużnika o przelewie, spełnienie świadczenia do rąk poprzedniego wierzyciela ma skutek względem nabywcy, chyba że w chwili spełnienia świadczenia dłużnik wiedział o przelewie. Powyższy przepis oznacza w praktyce to, że jeżeli cedent nie powiadomi w żaden sposób dłużnika, a dłużnik na jego rzecz spełni świadczenie nie wiedząc, że w sprawie występuje nowy nabywca, to będzie zwolniony z zobowiązania wobec cesjonariusza. Jeżeli dłużnik miałby wiedze, że jego wierzytelność została zbyta, a mimo to dokonałby świadczy na rzecz cedenta, to nie zwolniłby się z zobowiązania wobec nabywcy. Z powyższych konstatacji wynika, że także w interesie cesjonariusza jest poinformowanie dłużnika o przelewie, co bardzo często ma miejsce w praktyce. Mając na uwadze domniemanie dobrej wiary wynikające z art. 7 k.c., to na nabywcy wierzytelności będzie spoczywał ciężar dowodu, że dłużnik wiedział o przelewie.
Na czyją rzecz spełniać świadczenie gdy doszło do przelewu?
Pamiętaj, że przed każdym spełnieniem świadczenia należy zweryfikować czy podmiot któremu dokonujesz zapłaty jest Twoim wierzycielem! Jeżeli otrzymałeś zawiadomienie o cesji wierzytelności z informacją, że wierzyciel będący np. pożyczkodawcą zbył wierzytelność na rzecz innego podmiotu będącego najczęściej funduszem sekurytyzacyjnym, oznacza to że powinieneś spełnić świadczenie na rzecz nabywcy wierzytelności. Pamiętaj, że jeżeli masz wiedzę o przelewie wierzytelności, a mimo to spłacasz należność na rzecz zbywcy, Twój dług wobec nabywcy nie wygaśnie! W takim przypadku nabywcy będzie przysługiwało przeciwko Tobie roszczenie. Jeżeli masz wątpliwości jaki podmiot występuje w roli wierzyciela koniecznie ustal to przed spełnieniem świadczenia. Zawsze możesz wystąpić z pismem o potwierdzenie dokonania przelewu wierzytelności od dotychczasowego wierzyciela, bądź złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego.
Jakie zarzuty ma dłużnik wobec nabywcy wierzytelności?
Przelew tak jak była mowa powyżej, polega na zmianie wierzyciela i nie ma wpływu na kształt zobowiązania dłużnika. Sytuacja dłużnika nie może ulec pogorszenia, wobec czego dłużnikowi przysługują przeciwko nabywcy wierzytelności wszelkie zarzuty, które miał przeciwko zbywcy w chwili powzięcia wiadomości o przelewie. Jeżeli pewne zarzuty wobec zbywcy uzyskał po uzyskaniu wiadomości o cesji, wówczas nie może ich podnosić przeciwko cesjonariuszowi, z wyłączeniem zarzutu potrącenia. Dłużnik może kwestionować samą skuteczność umowy cesji, wskazując np. że kauza umowy cesji jest nieważna. Dłużnikowi przysługują zarzuty zarówno o charakterze materialnym, jak i procesowym. Najczęstszymi w praktyce zarzutami podnoszonym wobec nabywcy w przypadku umów cesji jest przedawnienie roszczenia, spełnienie świadczenia na rzecz cedenta oraz odstąpienie od umowy ze zbywcą. Szczególnym rodzajem zarzutu jest potrącenie wierzytelności wobec zbywcy. Dłużnik może z przelanej wierzytelności potrącić wierzytelność, która mu przysługuje względem zbywcy, nawet gdy stała się wymagalna po otrzymaniu przez dłużnika zawiadomienia o przelewie. Nie może to jednak dotyczyć wypadku gdy, wierzytelność przysługująca względem zbywcy stała się wymagalna później niż wierzytelność będąca przedmiotem przelewu.
Co się dzieje gdy wierzyciel zbywa wierzytelność w toku procesu
sądowego?
Jeżeli powód, który wytoczył powództwo w toku postępowania sądowego dokona jej zbycia na rzecz innego podmiotu, wówczas traci status wierzyciela, ale nie traci legitymacji procesowej czynnej. Gdy stronie pozwanej został doręczony pozew, to zbycie w toku sprawy rzeczy lub prawa, objętych sporem, nie ma wpływu na dalszy bieg sprawy. Nabywca wierzytelności może jednak wejść na miejsce zbywcy za zezwoleniem strony przeciwnej. W przypadku braku zgody strony pozwanej zbywca dalej traktowany jako strona legitymowana w sprawie. W razie zbycia w toku sprawy rzeczy lub prawa objętej sporem, wyrok ma skutek nie tylko między stronami, lecz także względem nabywcy rzeczy.
Na co dłużnik powinien zwracać uwagę przy przelewie?
Przede wszystkim należy zweryfikować, czy umowa cesji dokładnie konkretyzuje wierzytelność przysługującą wobec dłużnika. Ścisłe oznaczenie osoby dłużnika i stosunku prawnego pozwoli ustalić, czy doszło do przeniesienia wierzytelności na nabywcę. Co więcej powinniśmy sprawdzić, czy cesja obejmowała całą wierzytelność, czy tylko jej pewną część. Należy pamiętać, że przedmiotem przelewu mogą być zarówno zindywidualizowane części wierzytelności istniejącej jak i przyszłej. W przypadku kiedy mamy do czynienia z łańcuchem cesji niezwykle istotne jest udowodnienie, że podmioty uczestniczące w ciągu cesji po kolei zbywały i nabywały tą samą wierzytelność, która stanowi przedmiot żądania powoda. W przypadku spraw o zapłatę z tytułu umów pożyczek nierzadko zdarza się, że nabywca wierzytelności nie jest w stanie wykazać, że nabył konkretną wierzytelność wobec pozwanego wynikającą z dostatecznie określonego stosunku prawnego.
