Dziś w artykule błąd jako wada oświadczenia woli.

Błąd jako instytucja uregulowana w art. 84 k.c. to wada oświadczenia woli.  Zgodnie z treścią art. 84. § 1. k.c. w razie błędu co do treści czynności prawnej można uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli. Jeżeli jednak oświadczenie woli złożyliśmy innej osobie, uchylenie się od jego skutków prawnych dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy błąd wywołała ta osoba, chociażby bez jej winy, albo gdy wiedziała ona o błędzie lub mogła z łatwością błąd zauważyć. Ograniczenie to nie dotyczy czynności prawnej nieodpłatnej.

Z kolei § 2 powyższego przepisu wskazuje, że można powoływać się tylko na błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści (błąd istotny).

Błąd jako instytucja uregulowana w art. 84 k.c. to wada oświadczenia woli.

Oznacza to, że osoba składająca oświadczenie, która działa pod wpływem mylnego wyobrażenia o rzeczywistości albo pod wpływem braku takiego wyobrażenia może uchylić się od skutków prawnych złożonego oświadczenia. Ustawodawca nie wprowadził legalnej definicji błędu. W doktrynie prawa cywilnego rozumiany jest on jako mylne wyobrażenie o faktach. Polega więc na błędnym spostrzeganiu obrazu sytuacji, w sytuacji gdy składane jest oświadczenie. W wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku I Wydział Cywilny z dnia 23 lipca 2020 r.
I ACa 855/19, podkreślono że „nie ma błędu, jeżeli oświadczający znał otaczającą go rzeczywistość i rozumiał okoliczności np. zawieranej umowy, ale wyciągnął z nich niewłaściwe wnioski i podjął niesłuszną czy też niekorzystną dla siebie decyzję. Błąd polega na nieprawidłowości widzenia, a nie na nieumiejętności przewidywania i wnioskowania”.

Błąd musi dotyczyć treści czynności prawnej, a nie motywu czynności prawnej.

Może on dotyczyć również stanu prawnego. Chodzi zatem o mylne wyobrażenie, o którymkolwiek składniku treści czynności prawnej, niezależnie od tego, czy ten element występuje w oświadczeniu woli osoby składającej oświadczenie. Może on również dotyczyć również norm postępowania, których granice określa ustawa, zasad współżycia społecznego, bądź ustalonych zwyczajów. Dla zobrazowania sytuacji może on dotyczyć rodzaju czynności prawnej, osoby mającej być drugą stroną czynności prawnej, czy też sytuacji prawnej kontrahenta. W tym miejscu warto przytoczyć wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie I Wydział Cywilny z dnia 14 stycznia 2021 r., sygn. akt I ACa 276/20, w którym zaznaczono, iż okoliczność, że „pozwana zawierając umowę przedwstępną w istocie nie była właścicielką całej nieruchomości, której dotyczyła umowa przedwstępna uzasadniania twierdzenie powoda, że działał pod wpływem istotnego błędu”. Oczywiście najpierw należy dokonać wykładni oświadczenia woli, by wiedzieć czy mamy do czynienia z błędem.

Gdy oświadczenie kierowane jest do drugiej osoby, możliwe jest uchylenie się od skutków prawnych jedynie, gdy błąd został wywołany przez tą osobę, niezależnie od jej winy albo gdy osoba ta wiedziała o błędzie lub mogła z łatwością ten błąd zauważyć. Ponadto, jak wskazuje art. 84 § 2 k.c. błąd, aby był prawnie doniosły ma być błędem istotnym. Gdy spełnione są powyższe cechy, można uchylić się od skutków prawnych oświadczenie złożonego pod wpływem błędu na podstawie art. 84 k.c. Złożenie oświadczenia prowadzi wówczas do unieważnienia czynności prawnej z mocą wsteczną ex tunc.

Należy pamiętać, że szczególną postacią błędu jest podstęp, uregulowany w art. 86 k.c. jako jedna z wad oświadczeń woli.

Do uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia złożonego przez podstępne działalnie drugiej strony ustawodawca nie wymaga, by błąd był istotny, czy też dotyczył treści czynności prawnej.

Uchylenie się od skutków czynności prawnej nieodpłatnej jest możliwe w każdym przypadku, gdy mamy do czynienia z błędem istotnym i dotyczącym treści czynności prawnej. Z kolei przy czynnościach prawnych odpłatnych możliwość powołania się na błąd jest uzależniona od postawy adresata oświadczenia woli. Wobec czego jeżeli chcemy uchylić się od skutków prawnych oświadczenia dotyczącego czynności odpłatnej błąd musi być istotny, dotyczyć treści czynności prawnej, a nadto powinna być spełniona jedna z trzech przesłanek, mówiącą, że druga strona 1) wywołała błąd swoim zachowaniem, niezależnie od tego czy jej zachowaniu towarzyszy wina, 2) o tym błędzie wiedziała, 3) z łatwością mogła zauważyć ten błąd.

Co nie możemy uznać za błąd jako wadę oświadczenia woli?

• niewłaściwą nazwę stron umowy, w sytuacji gdy składane są niewadliwe oświadczenia woli,
• dyssens, zwany też nieporozumieniem, polegający na braku zgodnych oświadczeń woli,
• wysokie ryzyko i niepewność towarzyszące danemu rodzajowi zawieranych umów,
• złożenie podpisu pod dokumentem, gdy ktoś wcześniej nie zapoznał się z jego treścią,
• oczywistą omyłkę, która jest dostrzeżona przez drugą stronę czynności prawnej.

Jak wskazał Sąd Apelacyjny w Białymstoku I Wydział Cywilny w wyroku z dnia 10 lutego 2021 r., sygn. akt I ACa 91/20, „przepis art. 84 k.c. dla skuteczności uchylenia się od skutków złożonego oświadczenia woli, wymaga pozostawania w mylnym przeświadczeniu o rodzaju dokonywanej czynności prawnej, czy jej przedmiocie. Nie stanowi więc błędu co do treści czynności prawnej mylna ocena zarówno aktualnych, jak i przyszłych okoliczności, nieobjętych treścią dokonanej czynności. Ocena taka dotyka już bowiem sfery motywacyjnej, a w ramach obecnych rozwiązań normatywnych błąd w pobudce nie ma prawnej doniosłości”.

Warto nadmienić, ze podmiot uprawniony do uchylenia się od skutków prawnych swego oświadczenia może skorzystać z tej instytucji i doprowadzić do nieważności umowy w całości, jednakże może też uchylić się od części postanowień umownych, pozostawiając pozostałą część w mocy. Druga strona umowy, która złożyła oświadczenie woli bez jakiegokolwiek błędu nie ma żadnych środków prawnych, aby uniemożliwić powstaniu skutków uchylenia i unieważnieniu umowy.

Co zrobić gdy wykryjemy błąd w złożonym przez nas oświadczeniu i chcemy uchylić się od skutków prawnych naszego oświadczenia?

• należy złożyć kontrahentowi oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu,
• oświadczenie to powinniśmy sporządzić na piśmie,
• należy sprawić, czy jesteśmy w terminie na złożenie takiego oświadczenia. Należy pamiętać, że uprawnienie wygasa wraz z upływem roku od wykrycia błędu.

Wystąpienie błędu powoduje wadliwość czynności prawnej zwaną w doktrynie prawa cywilnego mianem wzruszalności.

Oświadczenie złożone pod wpływem błędu nie oznacza, że czynność prawna jest automatycznie nieważna. Czynność jest bowiem ważna, ale z momentem skorzystania z uprawnienia do uchylenia się od skutków prawnych złożonego oświadczenia z mocą wsteczną ex tunc przestaje wywoływać jakiekolwiek skutki. Sankcja ta przez teoretyków prawa cywilnego zwana jest nieważnością względną która oznacza, że nieważność następuje przez skuteczne złożenie samego oświadczenia. Warto zwrócić uwagę, ze forma pisemna oświadczenia nie jest zastrzeżona pod rygorem nieważności. Oświadczenie to bardzo często w praktyce jest składane na etapie postępowania przedsądowego. W orzecznictwie przyjęto, że możliwe jest złożenie takiego oświadczenia pełnomocnikowi drugiej strony na rozprawie w toku procesu. Do wywołania zamierzonych skutków nie jest potrzebna ingerencja sądu. Wystarczy, że uprawniony skorzysta z przysługującego mu prawa podmiotowego kształtującego w wyznaczonym przez prawo terminie zawitym wynoszącym jeden rok. Prawidłowo złożone oświadczenie drugiemu podmiotowi w tym zakresie wiąże sąd. Należy podkreślić, że uprawnienie to przysługuje jedynie tej stronie, która złożyła oświadczenie woli dotknięte wadą błędu. Druga strona czynności, o czym była mowa powyżej nie ma żadnych prawnych narzędzi, aby wpływać na wywołanie skutków nieważności czynności prawnej. Może ona jedynie stać na stanowisku, że uchylenie od skutków prawnych oświadczenia drugiej strony jest bezpodstawne i dochodzić swych racji w postępowaniu o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego na podstawie art. 189 k.p.c.

Kończąc temat jakim jest błąd jako wada oświadczenia woli, należy nadmienić że w prawie cywilnym występują instytucje, które regulują problematykę błędu w sposób odmienny niż norma wyrażona w art. 84 k.c.

Dla przykładu warto wskazać choćby błąd w ugodzie, który został unormowany przez ustawodawcę w art. 918 § 1 k.c. Uchylenie się od skutków prawnych ugody może nastąpić jedynie w sytuacji, gdy błąd dotyczy stanu faktycznego, który według treści ugody obie strony uważały za niewątpliwy, a spór albo niepewność nie byłyby powstały, gdyby w chwili zawarcia ugody strony wiedziały o prawdziwym stanie rzeczy. W przeciwieństwie do błędu uregulowanego w części ogólnej kodeksu cywilnego, uchylenie się od skutków oświadczenia woli złożonego w umowie ugody może dotyczyć wyłącznie całości ugody, a nie jej części, czy fragmentów.

Podpisałeś ugodę z wierzycielem i masz wątpliwości w zakresie jej skuteczności? Złożyłeś oświadczenie o uznaniu roszczenia, gdy byłeś w błędnym przekonaniu co do istnienia długu? Jeśli nie wiesz, czy w konkretnym stanie faktycznym masz prawo do złożenia oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych swego oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu skontaktuj się z profesjonalnym pełnomocnikiem, który dokona prawidłowej wykładni oraz analizy prawnej sytuacji w jakiej się znalazłeś.

Adwokat Marcin Śpiewak

Zapraszamy do zapoznania się z naszym ostatnim wpisem https://szantar.pl/bez_kategorii/wygrana-w-obu-instancjach-z-eques-creditum/