Argumenty do ograniczenia praw rodzicielskich

Do wychowania dziecka nie zawsze są konieczne dwie osoby. Czasem zachowanie rodzica na tyle zagraża zdrowiu lub bezpieczeństwu pociechy, że odpowiednim rozwiązaniem będzie ograniczenie władzy rodzicielskiej, a w skrajnych przypadkach – odebranie praw rodzicielskich matce lub ojcu. Wyjaśniamy, jak rodzic może walczyć o dobro dziecka i jak takie sprawy są rozpatrywane w sądzie.

Czym jest władza rodzicielska?

Wiele osób uznaje władzę rodzicielską i prawa rodzicielskie jako terminy równoznaczne – nie jest to jednak do końca prawda. Władza rodzicielska jest czymś więcej, bo obejmuje zbiór praw i obowiązków rodzicielskich. Jeśli artykuł w sieci opisuje odebranie lub ograniczenie władzy rodzicielskiej, to zawsze będzie chodzić właśnie o prawa rodzicielskie – obowiązki rodzica nie będą ani ograniczone, ani odebrane przez sąd. Szerzej o tym, jak wyglądają te obowiązki po odebraniu władzy rodzicielskiej, napisaliśmy niżej.

Kodeks rodzinny i opiekuńczy o władzy rodzicielskiej w art. 95 wspomina w następujący sposób:

Władza rodzicielska obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka z poszanowaniem jego godności i praw.

Ważny jest również fragment, w którym czytamy, że wykonywanie władzy rodzicielskiej powinno być zgodne nie tylko z dobrem dziecka, ale też z interesem społecznym. Zarówno prawa, jak i obowiązki rodzicielskie przysługują matce i ojcu do momentu osiemnastych urodzin pociechy, chyba że wcześniej rodzic umrze albo nastąpi ograniczenie lub odebranie praw rodzicielskich.

Prawa rodzicielskie ojca i matki dziecka obejmują głównie wychowanie pociechy zgodnie z własnymi przekonaniami, o ile nie będą w sprzeczności z interesem społecznym i będą uwzględniać wolność, godność i stopień dojrzałości pociechy. Pełnia władzy rodzicielskiej umożliwia rodzicom decydowanie o edukacji, miejscu pobytu, leczeniu czy codziennych zajęciach dziecka, a także pozwala im kształtować jego światopogląd. Oprócz tego rodzice mają np. dostęp do dokumentacji medycznej, kiedy potomek przebywa w szpitalu.

Kiedy ojciec nabywa prawa rodzicielskie?

Prawa rodzicielskie ojca i matki się nie różnią – inny może być jedynie moment ich nabycia. W przypadku matki i jej męża władza rodzicielska powstaje w momencie narodzin dziecka. Jeśli jednak rodzice nie są małżeństwem, to ojciec zyska pełnię praw i obowiązków dopiero po ustaleniu ojcostwa. Możliwe jest więc odebranie bądź ograniczenie władzy rodzicielskiej ojcu, jak i matce.

Ograniczenie a pozbawienie władzy rodzicielskiej

Zarówno ograniczenie, jak i odebranie praw rodzicielskich to dla sądu ostateczność, którą jednak może wprowadzić, jeśli zdrowie, bezpieczeństwo lub dobro dziecka są zagrożone. Pozbawienie praw rodzicielskich to najsurowszy wymiar kary dla rodzica, dlatego sąd może zastosować alternatywę – ograniczenie władzy rodzicielskiej. Wszystko zależy od tego, jak zachowanie rodzica wpływa na dziecko i jego życie oraz interes społeczny. Czasem na tyle zagraża dobru pociechy, że trzeba zabrać rodzicowi wszystkie prawa rodzicielskie – wtedy mowa o pozbawieniu władzy rodzicielskiej. Jeśli jednak odebrano mu tylko część z nich – wtedy chodzi o ograniczenie władzy rodzicielskiej.

Zarówno odebranie, jak i ograniczenie praw rodzicielskich może mieć charakter trwały lub tymczasowy – sąd może zdecydować, że przeszkoda we właściwym wykonywaniu władzy rodzicielskiej zniknęła i przywrócić rodzicowi pełnię praw. Może też być tak, że dojdzie do ograniczenia władzy rodzicielskiej, a później pojawią się argumenty do odebrania praw rodzicielskich – sąd może wtedy zastosować bardziej restrykcyjny środek ochrony dobra dziecka.

Przyczyny ograniczenia praw rodzicielskich

Powody odebrania i ograniczenia praw rodzicielskich dzielą się na trzy główne kategorie:

Nadużywanie władzy rodzicielskiej

Przykłady zachowań, w których rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej to:

• zmuszanie dziecka do pracy ponad jego siły, żebrania, popełniania przestępstw;
• stosowanie przemocy fizycznej lub znęcanie się nad dzieckiem psychicznie;
• agresja wobec dziecka lub drugiego rodzica;
• wykorzystywanie seksualne najmłodszego;
• demoralizacja dziecka,
• nastawianie go wrogo do drugiego rodzica.

Rażące zaniedbywanie obowiązków rodzicielskich

W tym przypadku sąd może odebrać lub ograniczyć prawa rodzicielskie ojcu bądź matce za:

• porzucenie dziecka,
• niepłacenie alimentów,
• zaniedbanie obowiązku szkolnego pociechy,
• brak zainteresowania dzieckiem,
• nadużywanie alkoholu,
• uzależnienie od narkotyków, hazardu.

Zarówno zaniedbania obowiązków rodzicielskich, jak i nadużycia praw rodzicielskich mogą być jednorazowymi sytuacjami, które nie muszą od razu prowadzić do radykalnej ingerencji sądu. Jeśli jednak sytuacje się powtarzają, przez co dobro dziecka jest nieustannie zagrożone, sąd może przytoczyć je właśnie jako argumenty do ograniczenia praw rodzicielskich lub ich całkowitego odebrania.

Przeszkoda w wykonywaniu władzy rodzicielskiej

Zdarza się, że rodzic jest niezdolny do prawidłowego wykonywania władzy rodzicielskiej z powodu trwałej przeszkody, takiej jak:

• pobyt w więzieniu,
• poważna choroba, np. psychiczna,
• zaginięcie rodzica,
• długotrwały wyjazd za granicę i zerwanie kontaktów z dzieckiem.

Odebranie praw rodzicielskich ojcu – powody

Zdarza się, że ojciec wyjedzie za granicę np. w celach zarobkowych. Z biegiem czasu jego kontakty z dzieckiem i drugim rodzicem mogą się na tyle osłabić, że więź całkowicie zaniknie. Rodzic, który na co dzień zajmuje się pociechą, może wówczas dążyć do odebrania lub ograniczenia praw rodzicielskich, jeśli uzasadni, że obecna sytuacja uniemożliwia mu bezproblemowe podejmowanie decyzji istotnych dla dziecka i jego życia.

Do pozbawienia praw rodzicielskich może więc dojść nie tylko wtedy, gdy zachowanie rodzica zagraża bezpieczeństwu lub zdrowiu dziecka, ale także gdy jeden z rodziców nie może swobodnie decydować o najważniejszych kwestiach w wychowaniu dziecka.

Z czym wiąże się pozbawienie praw rodzicielskich?

Ograniczenie praw rodzicielskich oznacza, że możesz mieć jeszcze jakiś (choć czasem minimalny) wpływ na wychowanie i kształtowanie światopoglądu dziecka. Jeśli jednak dojdzie do pozbawienia władzy rodzicielskiej, Twoja rola w kierowaniu życiem pociechy się kończy. Rodzic nie może dłużej decydować o edukacji, leczeniu, miejscu pobytu, zajęciach i przyszłości dziecka. Nie może też rozporządzać jego majątkiem i nie otrzyma informacji o jego stanie zdrowia, gdy znajdzie się w szpitalu.

Pozbawienie praw rodzicielskich a alimenty

Wniosek o pozbawienie praw rodzicielskich nie ma żadnego wpływu na obowiązki rodzica względem potomka. Nadal musi łożyć na utrzymanie swojego dziecka, czyli wypełniać obowiązek alimentacyjny.

Odebranie praw rodzicielskich a dziedziczenie

Ojciec lub matka z orzeczeniem o ograniczeniu władzy rodzicielskiej nie mają żadnych praw do majątku dziecka, więc nie mogą po nim dziedziczyć. Z kolei dziecku nadal przysługuje spadek po śmierci rodzica, któremu ograniczono lub odebrano władzę rodzicielską.

Pozbawienie władzy rodzicielskiej a utrzymywanie kontaktu z dzieckiem

Samo ograniczenie praw rodzicielskich ojcu lub matce czy nawet odebranie władzy rodzicielskiej nie oznacza, że rodzic ma zakaz utrzymywania kontaktu z dzieckiem. Jeśli sąd mu tego nie zabroni, a drugi rodzic i sama pociecha wyrażą na to zgodę, wspólne spotkania się możliwe.

Jakie skutki ma ograniczenie władzy rodzicielskiej?

Zdarza się, że zamiast do pozbawienia praw dojdzie tylko do ograniczenia władzy rodzicielskiej. Pozbawienie praw rodzicielskich oznacza, że rodzic nie ma już żadnej władzy rodzicielskiej, a ograniczenie daje mu nadal niektóre przywileje. Sąd musi wówczas dokładnie określić, w jakich sprawach rodzic nie będzie mógł decydować. W pozostałych kwestiach nie ma jednak pełnej dowolności – wszystko i tak będzie musiał konsultować z rodzicem, któremu pozostawiono pełnię władzy rodzicielskiej. To, jak ograniczenie praw rodzicielskich ojcu czy matce wpłynie na ich relacje z dzieckiem, zależy więc od jakości stosunków między rodzicami. Czy matka ma prawo nie dać dziecka ojcu? Tak, jeśli zostanie mu ograniczona władza rodzicielska.

Wyróżniamy niezawinione i zawinione ograniczenie praw rodzicielskich. Pierwsze wiąże się zwykle z rozłąką rodziców, a jego celem jest ułatwienie decydowania o dziecku rodzicowi, który zajmuje się pociechą na co dzień. Sąd może też ograniczyć prawa rodzicielskie jednego lub obojga rodziców z urzędu. W konsekwencji rodzinie może być np. przydzielony nadzór sądu opiekuńczego albo kurator.

Zdarza się, że rodzic jest kierowany na terapię, albo że dziecko umieszcza się w rodzinie zastępczej, domu dziecka lub innej placówce, która w oczach sądu lepiej zadba o jego bezpieczeństwo. Jeśli oboje rodzice mają ograniczoną władzę rodzicielską, o niektórych kwestiach związanych z wychowaniem dziecka będzie decydował sąd opiekuńczy.

Odebranie władzy rodzicielskiej – sprawa w sądzie

Żeby zainicjować postępowanie sądowe, trzeba złożyć wniosek o odebranie praw rodzicielskich lub ich ograniczenie. Może go napisać nie tylko rodzic, lecz każda osoba, która dowie się, że dobro dziecka jest zagrożone, np. kurator, nauczyciel, inny członek rodziny. Każdy może interweniować, gdy najmłodszym dzieje się krzywda. Sąd może również rozpocząć takie postępowanie z urzędu.

Wniosek o ograniczenie władzy rodzicielskiej lub pozbawienie praw rodzicielskich składa się do sądu rejonowego (wydział rodzinny) w okręgu stałego pobytu dziecka. Muszą się w nim znaleźć po pierwsze wszystkie potrzebne dane, czyli data i miejscowość, oznaczenie sądu, imiona, nazwiska, numery PESEL i adresy uczestników postępowania (wnioskodawcy, rodziców, dziecka). Oprócz tego wnioskodawca zapisuje swoje żądania i uzasadnia, dlaczego sąd powinien odebrać bądź ograniczyć rodzicowi (lub rodzicom) prawa rodzicielskie. Do wniosku można jeszcze dołączyć prośbę o ustalenie miejsca zamieszkania dziecka.

Załącznikami do wniosku są dowody, które przemawiają za żądaniem wnioskodawcy. Jakie dowody na ograniczenie praw rodzicielskich będą przekonujące? Mogą to być wydruki maili, SMS-ów, nagrania, fotografie, dokumenty medyczne, różne zaświadczenia. W gromadzeniu materiału dowodowego najskuteczniej pomoże Ci adwokat.

Oprócz tego na poparcie swoich twierdzeń wnioskodawca wskazuje świadków – ich zeznania będą niezwykle cennymi dowodami w sprawie, więc warto wybrać osoby, które rzeczywiście mogą się szczerze wypowiedzieć na temat zachowania rodzica i jego relacji z dzieckiem. Do wniosku dołącza się również akty urodzenia małoletnich dzieci lub dziecka.

Ograniczenie praw rodzicielskich – o co pyta sąd na rozprawie?

Sąd musi przede wszystkim ustalić, czy zachowanie rodzica powoduje zagrożenie dobra dziecka. Ma do dyspozycji dowody, a także zeznania świadków, rodziców, a czasem także najmłodszego – rozmowa z dzieckiem nie odbywa się jednak na sali rozpraw.

Podczas rozprawy sąd może zadać rodzicowi takie pytania jak:

• Dlaczego dążysz do pozbawienia praw rodzicielskich drugiego rodzica?
• Czy zgodne dzielenie się władzą rodzicielską jest możliwe?
• Jakie relacje wiążą dziecko z rodzicem? Jak wyglądają ich kontakty? Jak często się spotykają?
• Jak pociecha czuje się po spotkaniu z rodzicem? Czy mu ufa? Czy martwi się o swoje bezpieczeństwo?
• Czy w domu dochodzi lub dochodziło do przemocy?

Ograniczenie praw rodzicielskich, pozbawienie władzy rodzicielskiej – podsumowanie

Na koniec przedstawiamy skrót najważniejszych informacji – po więcej zapraszamy do naszej kancelarii.

Czym jest ograniczenie praw rodzicielskich?

Ograniczenie władzy rodzicielskiej (czyli praw rodzicielskich) to odebranie rodzicowi pewnych, wskazanych przez sąd praw względem pociechy, np. prawa do decydowania o jego miejscu zamieszkania, edukacji czy leczeniu.

Jakie skutki ma ograniczenie praw rodzicielskich?

Jeśli ograniczenie dotyczy obojga rodziców, sąd może nałożyć na nich nadzór kuratora, sądu opiekuńczego, skierować na terapię, a nawet umieścić dziecko w rodzinie zastępczej lub placówce wychowawczej. Jeśli ograniczenie praw rodzicielskich obejmuje jednego rodzica, to może on wykonywać prawa, które mu pozostawiono tylko za zgodą drugiego rodzica, który ma pełną władzę rodzicielską.

Czym jest pozbawienie władzy rodzicielskiej?

To surowszy wymiar kary niż ograniczenie praw rodzicielskich ojcu czy matce. Sąd odbiera wówczas rodzicowi wszystkie prawa związane z dzieckiem.

Czy odebranie lub ograniczenie władzy rodzicielskiej pociąga za sobą zakaz kontaktów z dzieckiem?

Nie, pod warunkiem, że sąd nie wyda takiego zakazu. Jeśli jeden rodzic nie ma pełnej władzy rodzicielskiej, to może kontaktować się z pociechą tylko za zgodą drugiego rodzica.

Kiedy ojciec może odebrać dziecko matce?

Płeć rodzica nie ma znaczenia – sąd odbiera rodzicowi władzę rodzicielską na podstawie przesłuchania rodziców i świadków oraz dowodów w sprawie. Na pierwszym miejscu zawsze stawia zdrowie, bezpieczeństwo i dobro dziecka.

Gdzie złożyć wniosek o ograniczenie lub pozbawienie władzy rodzicielskiej?

Wniosek może złożyć każdy w wydziale rodzinnym sądu rejonowego w okręgu zamieszkania dziecka.

Ile trwa sprawa o pozbawienie praw rodzicielskich?

To zależy od tego, jak silną linię obrony przygotuje drugi rodzic – walka może być bardzo zacięta, a więc długotrwała. Do ograniczenia lub odebrania władzy rodzicielskiej zwykle nie dochodzi już na pierwszej sprawie sądowej. Ingerencja sądu we władzę rodzicielską ma daleko idące skutki nie tylko dla samych rodziców ale także dla małoletniego, a więc rozstrzygnięcie w tym zakresie powinno być poprzedzone dokładnym postępowaniem dowodowym. 

FAQ: