Blog

Pominięcie w testamencie bliskiego krewnego, który zostałby powołany w dziedziczeniu ustawowym do dziedziczenia z tytułu śmierci spadkodawcy, nie zawsze oznacza dla niego utratę części spadku. Instytucja zachowku uprawnia do uzyskania pieniężnej rekompensaty z tytułu pominięcia bliskiego krewnego w testamencie sporządzonym za życia. Co to jest zachowek i komu się należy?

Co to jest zachowek?

Zachowek to instytucja, polegająca na możliwości uzyskania materialnego zadośćuczynienia wynikającego z pominięcia bliskiej osoby w testamencie sporządzonym za życia spadkodawcy. Niestety sytuacja, kiedy to uprawniony do dziedziczenia ustawowego zostaje pominięty w testamencie, nie należy do rzadkości. Tradycyjnie każdy spadkodawca sporządzając testament chce zabezpieczyć finansowo jedną osobę bądź grupę, pomijając w ten sposób pozostałych bliskich. Może się wydawać, że sytuacja ta będzie dotyczyć wyłącznie złych relacji bądź ich całkowitego braku. Praktyka jednak pokazuje, że może być zupełnie odwrotnie.

Oczywiście obowiązek wypłaty zachowku nie dotyczy zmarłego spadkodawcy, tylko osób, które weszły w posiadanie spadku w dziedziczeniu testamentowym czy w postaci zapisu.

Zachowek – kiedy się należy? Warto wyjaśnić to na przykładzie. W czteroosobowej rodzinie, na którą składa się mąż (ojciec), żona (matka) oraz dwójka dzieci, umiera mąż, który za życia sporządził testament. W jego treści znajdziemy informację, że cały pozostawiony przez niego majątek chce po swojej śmierci przekazać żonie i jednej córce. Druga córka, pominięta w testamencie, nie zostanie jednak z niczym – instytucja zachowku gwarantuje jej możliwość uzyskania rekompensaty, która wynika z jej pominięcia. Oczywiście to proste założenia, ale sytuacja w praktyce może wyglądać zgoła inaczej.

Zachowek – komu przysługuje?

Komu należy się zachowek? Prawo do jego uzyskania przysługuje wyłącznie najbliższym krewnym, określonym bardzo precyzyjnie z art. 991 § 1 kodeksu cywilnego. W jego myśl uprawnieni do zachowku będą:

• zstępni spadkodawcy,
• małżonek i rodzice spadkodawcy.

Istotnym zagadnieniem jest jednak to, że powyższe grupy osób mogą uzyskać zachowek wyłącznie w sytuacji, gdyby zostały powołane na drodze dziedziczenia ustawowego. W myśl obecnie obowiązującej ustawy np. rodzice będą uprawnieni do zachowku wtedy, gdy spadkodawca nie miał zstępnych.

Kto nie ma prawa do zachowku?

Zachowek – komu się należy? Odpowiedź na to pytanie już znamy. Warto zatem dowiedzieć się, kto nie ma do niego prawa. Przepisy dokładnie określają spadkobierców niegodnych tej instytucji, którzy, mimo usilnych starań, nie będą mogli ubiegać się o zachowek lub o substrat zachowku w chwili otwarcia spadku. Należą do nich m.in. osoby niegodne dziedziczenia, które za życia spadkodawcy dopuściły się przestępstwa na szkodę spadkodawcy albo podrobiły testament. Uznanie spadkobiercy za niegodnego następuje na mocy wyroku sądu a przepisy prawa dokładnie precyzują, jakie zachowania spadkobiercy pozwalają na uznanie go za niegodnego.  Z zachowku nie można także skorzystać w sytuacji, gdy uprawniony sam zrezygnował ze swoich roszczeń, np. gdy zrzekł się dziedziczenia lub gdy spadek odrzucili w chwili śmierci spadkodawcy. Z tego prawa nie może także skorzystać małżonek wyłączony z dziedziczenia, będący np. w separacji lub po rozwodzie, jak i osoby wydziedziczone przez spadkodawcę.

Kto jest zobowiązany do wypłaty zachowku?

Wypłata zachowku z oczywistych względów nie dotyczy zmarłego spadkodawcy. Muszą zrobić to ściśle określone osoby, które są zobowiązane do zapłaty na rzecz osoby uprawnionej do zachowku. Są to przede wszystkim spadkobiercy powołani do dziedziczenia testamentowego, czyli wszyscy ci, którzy zostali w nim wymienieni, a także osoby uwzględnione w testamencie w formie zapisu windykacyjnego. Ponadto do wypłaty zachowku będą zobowiązani wszystkie osoby, które spadkodawca obdarował darowizną doliczoną do masy spadkowej.

Jak określa się wysokość zachowku?

Zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do zaspokojenia roszczenia osoby uprawnionej do zachowku należy określić w jak najmniejszych szczegółach. Niestety nie jest to zadanie proste. W art. 991 § 1 kodeksu cywilnego znajduje się precyzyjny zapis, który określa nam wstępną wysokość zachowku. Na ustalenie prawidłowych wartości wpływ ma:

• wysokość całego spadku,
• wartość udziału przypadającego osobie uprawnionej do zachowku, wynikająca z dziedziczenia ustawowego,
• stan zdrowia spadkobiercy,
• wiek spadkobiercy.

W przypadku, gdy osoba ubiegająca się o zachowek wykaże trwałą niezdolność do pracy albo jest osobą małoletnią, będzie mogła odzyskać od osób wymienionych w testamencie do 2/3 udziału spadkowego stanowiącego podstawę, która przypadałaby jej w wyniku dziedziczenia ustawowego.

W standardowych przypadkach, gdy uprawniony do zachowku jest zdrowy – może wnosić o 50% wysokości spadku, który przypadałby mu w przypadku dziedziczenia ustawowego.

Kiedy można ubiegać się o zachowek?

Zachowek ulega przedawnieniu po upływie 5 lat od chwili ogłoszenia testamentu, dlatego osoby, będące uprawnione do zachowku, powinny przeprowadzić cały proces w ciągu właśnie pięciu lat. Po ich upływie, osoby będące wymienione w testamencie nie będą zobowiązane do pokrycia zachowku.

Czy do zachowku dolicza się darowizny oraz zapisy windykacyjne?

Tak, do wartości spadku dolicza się darowizny przekazane osobom ujętym w testamencie i upoważnionym do zachowku – art. 993 KC i następne mówią o tym bardzo precyzyjnie. M.in. wysokość darowizny określa się według aktualnych cen, nie zaś tych obowiązujących na chwilę jej dokonania. Co ciekawe, do obliczania zachowku uwzględnia się nawet darowizny, będące poniesionymi kosztami wykształcenia oraz wychowania osoby ubiegającej się o zachowek, nie dolicza się natomiast prezentów i zwyczajowych podarunków. W wyniku otrzymamy substrat zachowku, czyli wartość przedmiotu dziedziczenia, powiększoną o wartość darowizn i zapisów zwykłych i windykacyjnych.

Obliczenie zachowku nie zawsze jest sprawą prostą. Jeśli jesteś uprawniony /-a do zachowku albo odwrotnie, kiedy wobec Ciebie są kierowane roszczenia z tytułu zachowku, warto skonsultować się z adwokatem lub radcą prawnym znającym się na problematyce zachowku. Pozwoli to chociażby uniknąć błędów przy obliczaniu zachowku. Masz problem z zachowkiem? W Kancelarii Adwokackiej Szantar możesz liczyć na pomoc i konsultację w tym zakresie.

FAQ:

1. Kiedy należy się zachowek?

Zachowek należy się w sytuacji, gdy uprawniona do skorzystania z niego osoba została pominięta w dziedziczeniu testamentowym. Z tej możliwości wykluczone zostały osoby niegodne, wydziedziczone oraz m.in. małżonek rozwiedziony. Ponadto również te, które zrzekły się dziedziczenia.

2. Zachowek – co to jest?

Prawo do zachowku polega na możliwości uzyskania przez osobę pominiętą w dziedziczeniu testamentowym rekompensaty od osób wymienionych w testamencie sporządzonym przez spadkodawcę. Wartość zachowku wynosi zasadniczo 1/2 , a osoby małoletnie lub trwale niezdolne do pracy mogą ubiegać się o 2/3 udziału spadkowego, który przypadałby im przy dziedziczeniu ustawowym.

3. Zachowek – dla kogo?

Komu przysługuje zachowek? Wszystkim osobom pominiętym w testamencie, którzy mogliby wejść w posiadanie majątku podczas standardowego dziedziczenia ustawowego. To zatem forma ochrony dla zstępnych, małżonków oraz rodziców spadkodawcy. Wszyscy są upoważnieni do zachowku wyłącznie w sytuacji, gdyby byli powołani do spadku z ustawy.