Blog

Czym jest przelew wierzytelności?

Przelew wierzytelności jest umową, na podstawie której wierzyciel zwany
cedentem przenosi na osobę trzecią czyli cesjonariusza
wierzytelność przysługującą mu wobec dłużnika. Jednostronne oświadczenie woli
przez którąkolwiek ze stron nie wywoła zamierzonych skutków prawnych, bowiem
zgodę na przelew muszą wyrazić dwie strony. Co do zasady zgoda
dłużnika jak i jej brak na dokonanie przelewu jest bez znaczenia, ponieważ jego
zakres odpowiedzialności nie ulega zmianie. Na skutek przelewu dochodzi
do zmiany podmiotowej, czyli wejściu w miejsce dotychczasowego
wierzyciela podmiotu, który nabył wierzytelność. Umowa przelewu może
mieć charakter odpłaty, bądź nieopłatny.

Co jest przedmiotem umowy przelewu?

Przedmiotem przelewu może być wierzytelność pieniężna,
bądź niepieniężna. Niezbędne jest to by była ona
zbywalna, bowiem w prawie cywilnym występują prawa niezbywalne,
których nie można przenieść na mocy umowy cesji. Art. 509 § 1 k.c. wskazuje trzy
przesłanki kiedy przelew nie będzie możliwy. Co do zasady wierzyciel bez zgody
dłużnika może przenieść każdą wierzytelność, chyba że sprzeciwiałoby się
to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania. Dla
przykładu pracownik nie może przenieść prawa do wynagrodzenia na inną osobę.
Zakaz cesji dotyczy również wierzytelności alimentacyjnych, czy
rentowych z uwagi na ich osobisty charakter. Oznacza to w praktyce, że
gdyby wierzyciel alimentacyjny chciał przenieść przysługującą mu wierzytelność
na rzecz innej osoby, wówczas przelew byłby nieważny na podstawie art. 58 § 1
k.c.

Jak powinna być określona wierzytelność, którą zbywa wierzyciel?

Co do zasady wierzytelność przenoszona w drodze umowy cesji powinna istnieć w
momencie zawarcia umowy. Konieczne jest zatem dokładnie oznaczenie
stosunku prawnego, z którego wynika wierzytelność, jak również stron i
przedmiotu świadczenia. Jak wskazał Sąd Apelacyjny w Gdańsku V Wydział Cywilny w
wyroku z dnia 4 stycznia 2018 r., sygn. akt V ACa 842/16, wymogiem skutecznego
przeniesienia wierzytelności pozostaje odpowiedni poziom jej
zindywidualizowania, czyli oznaczenia w sposób nie budzący wątpliwości
co do tego, co jest przedmiotem umowy cesji.

Czy można przenieść wierzytelności przyszłe?

W doktrynie prawa cywilnego zgodnie przyjmuje się, że możliwe jest
scedowanie wierzytelności przyszłych. Jednak w przypadku wierzytelności
warunkowych i terminowych, a także ekspektatyw ich zbycie nie jest przelewem
sensu stricto, bowiem w chwili ich przenoszenia nie ma dokładnie
skonkretyzowanego przedmiotu, czyli wierzytelności. Do takich wierzytelności w
drodze analogii zastosujemy przepisy o przelewie, jednak do przejścia z majątku
zbywcy na nabywcę dojdzie dopiero w momencie wykreowania się wierzytelności.
Powyższe rozważania potwierdza wyrok Sądu Najwyższego Izba Cywilna z dnia 24
maja 2017 r., sygn. akt III CSK 274/16, w którym wskazano że, jeżeli strony nie
postanowiły inaczej, przelew wierzytelności przyszłej jest czynnością o
skutku zobowiązująco-rozporządzającym, z tym że skutek rozporządzający następuje
dopiero w chwili oznaczenia wierzytelności. W związku z tym tylko
strony umowy przelewu mogłyby postanowić, że cesjonariusz nabędzie wierzytelność
dopiero w momencie, kiedy zajdzie zdarzenie, od którego zależy wymagalność
roszczenia o zapłatę.

Jakie prawa przechodzą wraz z wierzytelnością?

Wraz z wierzytelności przechodzą na cesjonariusza
wszystkie związane z nią prawa, w tym roszczenie o
zaległe odsetki. Nabywca wchodzi w sytuację prawną swojego poprzednika
w całej rozciągłości. Cesjonariuszowi, który wejdzie w posiadanie przelanej
wierzytelności będą przysługiwać ustanowione dotychczas zabezpieczenia
wierzytelności, roszczenia odszkodowawcze, roszczenia o zapłatę kar umownych, a
także wszelkie roszczenia o zapłatę odsetek. Wraz z wierzytelnością
przechodzą również uprawnienia kształtujące np. prawo do odstąpienia od
umowy. Należy pamiętać, że zastaw i hipoteka mogą być przeniesione tylko wraz z
wierzytelnością, której zabezpieczeniu służą.

Jaki charakter ma umowa przelewu?

Umowa cesji wierzytelności co do zasady  jest umową
zobowiązująco-rozporządzającą, czyli o podwójnym skutku. Strony mogą
wyłączyć skutek rozporządzający, tak żeby umowa miała charakter jedynie
zobowiązujący jednak wówczas do dokonania przelewu niezbędne będzie zawarcie
drugiej umowy o skutku rozporządzającym. Powyższe zapatrywania podzielił Sąd
Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z dnia 26 kwietnia 2007 r., sygn. akt: I ACa
219/07, w którym podkreślono, iż kodeks cywilny przyjmuje zatem, że
rozporządzający skutek umów zobowiązujących do przeniesienia wierzytelności
następuje ipso iure, chyba że podmioty umowy zobowiązującej chcą
wyłączyć skutek rozporządzający (art. 510 § 1 in fine k.c.) i w tym celu
składają wyraźne oświadczenie woli. Skutek rozporządzający nastąpi tylko
w przypadku braku odmiennego zastrzeżenia stron, analogicznie jak w
przypadku umowy sprzedaży. Regułą, wynikającą z przepisów jest to, że
przelew jest co do zasady kauzalny. Oznacza, iż jej ważność
umowy jest zależna od istnienia prawidłowej przyczyny przysporzenia.
Strony umowy przelewu powinny w sposób wyraźny określić kauzę
dokonanego przelewu, czyli to, jaki stosunek zobowiązaniowy stanowi
jego podstawę. Umowa przelewu wierzytelności ma charakter czynności
prawnej konsensualnej, aby doszła do skutku wystarczy samo złożenie
oświadczenia woli.

W jakiej formie powinna zostać zawarta umowa cesji?

Kodeks cywilny nie stawia warunków formalnych co do umowy
przelewu wierzytelności. Umowa przelewu może zostać zawarta w dowolnej
formie. Art. 511 k.c. wskazuje, że jeżeli wierzytelność jest
stwierdzona pismem, przelew tej wierzytelności powinien być również pismem
stwierdzony. Co jeżeli taka forma nie została dochowana? W
przypadku gdy, wierzytelność będzie stwierdzona pismem, a strony nie dokonają
przelewu w formie pisemnej, wówczas w razie sporu nie będą miały możliwości
powoływania dowodów zeznań świadków lub z przesłuchania stron na fakt dokonania
czynności.

Czy wierzyciel ma obowiązek zawiadomić dłużnika o dokonaniu przelewu jego
wierzytelności?

Dotychczasowy wierzyciel powinien zawiadomić dłużnika,
że doszło do cesji wierzytelności, jednakże brak poinformowania
nie wpływa na wywołanie skutków prawnych przelewu. W interesie zbywcy
jest poinformowanie dłużnika kto jest nowym wierzycielem. Również ustawodawca w
treści art. 512 k.c. wprowadził regulacje chroniące dłużnika przez podwójną
zapłatą na rzecz cedenta oraz cesjonariusza. Zgodnie z brzmieniem powyższego
przepisu dopóki zbywca nie zawiadomił dłużnika o przelewie, spełnienie
świadczenia do rąk poprzedniego wierzyciela ma skutek względem nabywcy, chyba że
w chwili spełnienia świadczenia dłużnik wiedział o przelewie. Powyższy przepis
oznacza w praktyce to, że jeżeli cedent nie powiadomi w żaden sposób
dłużnika, a dłużnik na jego rzecz spełni świadczenie nie wiedząc, że w sprawie
występuje nowy nabywca, to będzie zwolniony z zobowiązania wobec
cesjonariusza. Jeżeli dłużnik miałby wiedze, że jego wierzytelność
została zbyta, a mimo to dokonałby świadczy na rzecz cedenta, to nie zwolniłby
się z zobowiązania wobec nabywcy. Z powyższych konstatacji wynika, że także w
interesie cesjonariusza jest poinformowanie dłużnika o przelewie, co bardzo
często ma miejsce w praktyce. Mając na uwadze domniemanie dobrej wiary
wynikające z art. 7 k.c., to na nabywcy wierzytelności będzie spoczywał ciężar
dowodu, że dłużnik wiedział o przelewie.

Na czyją rzecz spełniać świadczenie gdy doszło do przelewu?

Pamiętaj, że przed każdym spełnieniem świadczenia należy zweryfikować
czy podmiot któremu dokonujesz zapłaty jest Twoim wierzycielem! Jeżeli
otrzymałeś zawiadomienie o cesji wierzytelności z informacją, że wierzyciel
będący np. pożyczkodawcą zbył wierzytelność na rzecz innego podmiotu będącego
najczęściej funduszem sekurytyzacyjnym, oznacza to że powinieneś spełnić
świadczenie na rzecz nabywcy wierzytelności. Pamiętaj, że jeżeli masz
wiedzę o przelewie wierzytelności, a mimo to spłacasz należność na rzecz zbywcy,
Twój dług wobec nabywcy nie wygaśnie! W takim przypadku nabywcy będzie
przysługiwało przeciwko Tobie roszczenie. Jeżeli masz wątpliwości jaki podmiot
występuje w roli wierzyciela koniecznie ustal to przed spełnieniem świadczenia.
Zawsze możesz wystąpić z pismem o potwierdzenie dokonania przelewu
wierzytelności od dotychczasowego wierzyciela, bądź złożyć przedmiot
świadczenia do depozytu sądowego.

Jakie zarzuty ma dłużnik wobec nabywcy wierzytelności?

Przelew tak jak była mowa powyżej, polega na zmianie wierzyciela i nie ma wpływu
na kształt zobowiązania dłużnika. Sytuacja dłużnika nie może ulec pogorszenia,
wobec czego dłużnikowi przysługują przeciwko nabywcy wierzytelności
wszelkie zarzuty, które miał przeciwko zbywcy w chwili powzięcia wiadomości o
przelewie. Jeżeli pewne zarzuty wobec zbywcy uzyskał po uzyskaniu
wiadomości o cesji, wówczas nie może ich podnosić przeciwko cesjonariuszowi, z
wyłączeniem zarzutu potrącenia. Dłużnik może kwestionować samą
skuteczność umowy cesji, wskazując np. że kauza umowy cesji jest
nieważna. Dłużnikowi przysługują zarzuty zarówno o charakterze materialnym, jak
i procesowym. Najczęstszymi w praktyce zarzutami podnoszonym wobec nabywcy w
przypadku umów cesji jest przedawnienie roszczenia, spełnienie
świadczenia na rzecz cedenta oraz odstąpienie od umowy ze zbywcą.
Szczególnym rodzajem zarzutu jest potrącenie wierzytelności wobec zbywcy.
Dłużnik może z przelanej wierzytelności potrącić wierzytelność, która mu
przysługuje względem zbywcy, nawet gdy stała się wymagalna po
otrzymaniu przez dłużnika zawiadomienia o przelewie. Nie może to jednak
dotyczyć wypadku gdy, wierzytelność przysługująca względem zbywcy stała się
wymagalna później niż wierzytelność będąca przedmiotem przelewu.

Co się dzieje gdy wierzyciel zbywa wierzytelność w toku procesu
sądowego?

Jeżeli powód, który wytoczył powództwo w toku postępowania
sądowego dokona jej zbycia na rzecz innego podmiotu, wówczas traci
status wierzyciela, ale nie traci legitymacji procesowej czynnej. Gdy
stronie pozwanej został doręczony pozew, to zbycie w toku sprawy rzeczy lub
prawa, objętych sporem, nie ma wpływu na dalszy bieg sprawy. Nabywca
wierzytelności może jednak wejść na miejsce zbywcy za zezwoleniem strony
przeciwnej. W przypadku braku zgody strony pozwanej zbywca dalej
traktowany jako strona legitymowana w sprawie. W razie zbycia w toku
sprawy rzeczy lub prawa objętej sporem, wyrok
ma skutek nie tylko między stronami, lecz także względem nabywcy rzeczy.

Na co dłużnik powinien zwracać uwagę przy przelewie?

Przede wszystkim należy zweryfikować, czy umowa cesji
dokładnie konkretyzuje wierzytelność przysługującą wobec dłużnika.
Ścisłe oznaczenie osoby dłużnika i stosunku prawnego pozwoli ustalić, czy doszło
do przeniesienia wierzytelności na nabywcę. Co więcej powinniśmy sprawdzić, czy
cesja obejmowała całą wierzytelność, czy tylko jej pewną część. Należy pamiętać,
że przedmiotem przelewu mogą być zarówno zindywidualizowane części
wierzytelności istniejącej jak i przyszłej. W przypadku kiedy mamy do czynienia
z łańcuchem cesji niezwykle istotne jest udowodnienie, że podmioty uczestniczące
w ciągu cesji po kolei zbywały i nabywały tą samą wierzytelność, która stanowi
przedmiot żądania powoda. W przypadku spraw o zapłatę z tytułu umów pożyczek
nierzadko zdarza się, że nabywca wierzytelności nie jest w stanie wykazać, że
nabył konkretną wierzytelność wobec pozwanego wynikającą z dostatecznie
określonego stosunku prawnego.