Dziedziczenie testamentowe – na czym polega?
W polskim prawie spadkowym istnieją dwa rozwiązania – instytucja dziedziczenia ustawowego oraz bardziej angażujące, lecz także bezpieczniejsze dla spadkodawcy, dziedziczenie testamentowe. Oba warianty mają swoich zwolenników, jednak w większości przypadków wybór dokonuje się sam w chwili śmierci spadkodawcy. Warto poznać z bliska, czym jest zapis testamentowy, kim jest spadkodawca, a kim zapisobiorca.
Jakie są zasady dziedziczenia testamentowego?
Dziedziczenie na podstawie testamentu jest rozwiązaniem stworzonym dla osób, które chcą mieć wpływ na to, kto otrzyma spadek, a tym samym także komu przypadnie majątek po śmierci spadkodawcy. Z reguły większość osób wykorzystuje dziedziczenie ustawowe, które ze względu na brak specjalnych wymogów względem spadkobiercy nie jest kłopotliwe i nie wymaga podejmowania z jego strony żadnych kroków prawnych. Jednak nie zawsze spadkobierca ustawowy jest kimś, kogo spadkodawca chce obdarować swoim dorobkiem życia. Wówczas warto wykorzystać dziedziczenie testamentowe, w którym to spadkodawca, a nie ustawa decyduje o tym, kto otrzyma spadek. Jeśli dziedziczenie ustawowe wobec najbliższych nie jest możliwe, może dojść do sytuacji, gdy spadek przypada Skarbowi Państwa.
Rodzaje testamentu
Testamenty mają wiele różnych form, które należy bezwzględnie dopasować do stanu zdrowia spadkodawcy oraz jego preferowanego sposobu przekazania majątku. Zawsze oświadczenie spadkodawcy powinno być zgodne z prawdą, podobnie jak jego ostatnia wola, i to do tych wartości należy dopasować właściwe rozwiązanie, nigdy odwrotnie. Co prawda w pewnych i ściśle wyszczególnionych przypadkach da się odwołać testament, wymaga to jednak długich starań i nie zawsze kończy się po myśli zainteresowanych.
Testament zwykły
Testamenty zwykłe wymagają od spadkodawcy najmniej formalności, ponadto są jedynymi dostępnymi dla wszystkich – bez względu na ich zatrudnienie. Oczywiście w dalszym ciągu stawiają przed nimi także pewne wymagania, które są jednak łatwe do spełnienia.
- Testament notarialny. To najpopularniejszy wybór wśród najbardziej odpowiedzialnych spadkodawców. Pismo sporządza się u notariusza podczas osobistej wizyty w jego siedzibie w formie w zasadzie niepodważalnego aktu notarialnego. Notariusz musi ocenić zdolność logicznego myślenia spadkodawcy oraz to, czy nie działa pod presją i czy może samodzielnie dokonywać czynności prawnych. Z reguły wizyta nie trwa długo – maksymalnie kilkadziesiąt minut.
- Testament holograficzny. To równie popularny sposób przepisania majątku na osoby inne niż wynikające z praw dziedziczenia ustawowego. Polega na sporządzeniu dokumentu w całości pismem ręcznym, w którym spadkodawca określa majątek oraz to, którym osobom i w jakiej wartości będzie przysługiwał.
- Testament allograficzny. To obecnie dość słabo rozpowszechniony wariant, co nie oznacza, że jest najgorszy. W tym przypadku spadkodawca musi przekazać swoją wolę do wyszczególnionych osób zaufania publicznego, które spiszą ją do protokołu, zostaną odczytane na głos i podpisane przez spadkodawcę oraz wybranego urzędnika i świadków. Przyjąć protokół i sporządzić testament w tej formie może prezydent miasta, burmistrz, wójt i starosta, a także marszałkowie wojewódzcy, sekretarze powiatowi oraz gminni. Można również skorzystać z usługi kierownika urzędu stanu cywilnego. Sporządzić testament należy zawsze w obecności dwóch świadków.
Testamenty szczególne
Czasami skorzystanie z powyższych rozwiązań jest niemożliwe. Wówczas należy skorzystać z trzech kolejnych, które stanowią ostatni sposób zarządzania majątkiem na wypadek śmierci.
- Testament wojskowy – rozwiązanie przeznaczone dla osób pełniących służbę wojskową oraz będących w niewoli w czasie wojny lub mobilizacji. Obowiązuje zarówno żołnierzy, jak i dowódców, służby medyczne oraz pracowników.
- Testament podróżny – skorzystać z niego mogą wyłącznie osoby podróżujące na statku lub w powietrzu. Rozwiązanie to polega na przekazaniu ostatniej woli dowódcy danego środka transportu lub jego zastępcy. Są oni zobowiązani do spisania testamentu i umieszczenia w nim daty oraz podpisu, a w trakcie procesu należy zadbać o dwójkę świadków.
- Testament ustny – bardzo popularna forma testamentu, która jednak ze względu na specyfikę nie zabezpiecza woli spadkodawcy w odpowiedni sposób. Oświadczenie (również w obecności dwóch świadków) należy przekazać ustnie. Jeden ze świadków jest zobowiązany do zapisania postanowień na piśmie maksymalnie przed upływem jednego całego roku od chwili słownego przekazania testamentu przez spadkodawcę. Gdy minie ten czas, testament ustny należy zapisać w formie dokumentu w przeciągu pół roku od otwarcia spadku. To możliwość wykorzystywana wyłącznie w przypadkach nagłych i szczególnych, kiedy nie ma czasu oraz sposobności na skorzystanie z innych form testamentu.
Nieważność testamentu – kiedy występuje?
Po ogłoszeniu testamentu czasami i w ściśle uzasadnionych przypadkach można go unieważnić z chwilą otwarcia spadku. Testament przestaje obowiązywać w sytuacji, gdy jego sporządzenie nastąpiło pod groźbą, jak i w chwili, gdy spadkodawca nie znał stanu rzeczywistego danej rzeczy lub osoby i na podstawie nowej informacji nie sporządziłby testamentu. Podobnie jest w sytuacji, gdyby spadkobierca dowiedział się o chorobie psychicznej lub zaburzeniach psychologicznych spadkodawcy.
Spadkobierca testamentowy a zapisobierca
Zapisobierca to osoba, której w myśl sporządzonego testamentu przypada konkretna rzecz lub dobro, nie zaś cały spadek jak w przypadku spadkobiercy. To zapis testamentowy, który ma zastosowanie np. w przypadku przepisania na konkretną osobę jednej rzeczy, kolekcji, nieruchomości czy środka transportu i może oznaczać pewne obowiązki spadkobiercy testamentowego. Spadkodawca, a tym samym także autor testamentu, może zatem zobowiązać spadkobiercę ustawowego do spełnienia świadczeń na rzecz zapisobierców. Obowiązki spadkobiercy testamentowego wobec spełnienia określonego świadczenia majątkowego są bardzo istotnym zagadnieniem.
FAQ
1. Co to jest sporządzenie testamentu?
W testamencie spadkodawca przekazuje na rzecz spadkobiercy wybraną przez siebie część majątku w postaci całości spadku bądź tylko jego części.
2. Czy może dojść do stwierdzenia nieważności testamentu?
Tak – w pewnych przypadkach można uznać sporządzony testament za nieważny. Jest to możliwe wyłącznie w niektórych ściśle określonych sytuacjach, takich jak udowodnienie niepoczytalności spadkodawcy, problemy natury psychicznej czy też działanie pod presją i groźbą.
3. Dziedziczenie testamentowe a zachowek.
Jeśli testament pominął w testamencie swoich najbliższych spadkobierców ustawowych, to będą się oni mogli upomnieć o zachowek – przede wszystkim od spadkobierców testamentowych. To prawo działające ochronnie np. wobec rodziców spadkodawcy czy zstępnych spadkodawcy. Oczywiście jest to możliwe wyłącznie w przypadku, gdy uprawnieni do zachowku nie zostali wydziedziczeni za życia osoby sporządzającej testament.