Kodeks postępowania cywilnego przewiduje dwa rodzaje powództw
przeciwegzekucyjnych tj. powództwo o pozbawienie tytułu wykonawczego
wykonalności (powództwo opozycyjne) oraz powództwo o zwolnienie przedmiotu spod
egzekucji (zwane powództwem ekscydencyjnym). W niniejszym wpisie postaram się
omówić szerzej zagadnienie dotyczące powództwa o pozbawienie tytułu wykonawczego
wykonalności. Przede wszystkim powództwo opozycyjne jest środkiem prawnym
służącym obronie interesów dłużnika przed egzekucją. Zamierzonym skutkiem
wytoczonego powództwa jest zniweczenie skutków zapadłego wcześniej prawomocnego
orzeczenia.
Co ważne, powództwo to nie prowadzi do kolejnego rozpoznania sprawy zakończonej
prawomocnym orzeczeniem. Wyrok, bądź postanowienie, które zostały już wydane,
nie będą ponownie skontrolowane przez Sąd, ponieważ godziłoby to w zasadę powagi
rzeczy osądzonej. Celem tego postępowania jest skontrolowanie przez Sąd, czy
tytuł wykonawczy odpowiada rzeczywistemu stanowi faktycznemu. Większość
przedstawicieli doktryny, wskazuje że powództwo to należy zaliczyć do kategorii
powództw o ukształtowanie prawa. W toku postępowania, a zatem po wytoczeniu
powództwa opozycyjnego, nie można zmienić podstawy powództwa i domagać się
zwolnienia przedmiotu spod egzekucji. Takie działanie zanegował Sąd Najwyższy
wskazując, że szybkość prowadzenia egzekucji oraz interes wierzyciela stoi na
przeszkodzie takim zmianom.
Regulacja ustawowa
Zgodnie z treścią art. 840 § 1 k.p.c. dłużnik może w drodze powództwa żądać
pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w całości lub części albo
ograniczenia, jeżeli:
1) przeczy zdarzeniom, na których oparto wydanie klauzuli wykonalności, a w
szczególności gdy kwestionuje istnienie obowiązku stwierdzonego tytułem
egzekucyjnym niebędącym orzeczeniem sądu albo gdy kwestionuje przejście
obowiązku mimo istnienia formalnego dokumentu stwierdzającego to przejście;
2)po powstaniu tytułu egzekucyjnego nastąpiło zdarzenie, wskutek którego
zobowiązanie wygasło albo nie może być egzekwowane; gdy tytułem jest orzeczenie
sądowe, dłużnik może oprzeć powództwo także na zdarzeniach, które nastąpiły po
zamknięciu rozprawy, na zarzucie spełnienia świadczenia, jeżeli zgłoszenie tego
zarzutu w sprawie było z mocy ustawy niedopuszczalne, a także na zarzucie
potrącenia;
3)małżonek, przeciwko któremu sąd nadał klauzulę wykonalności na podstawie art.
787, wykaże, że egzekwowane świadczenie wierzycielowi nie należy się, przy czym
małżonkowi temu przysługują zarzuty nie tylko z własnego prawa, lecz także
zarzuty, których jego małżonek wcześniej nie mógł podnieść.
Jaki jest cel tego postępowania?
Dłużnik w drodze powództwa może mówiąc
potocznie zwalczyć istniejący tytuł wykonawczego w całości lub części
albo żądać jego ograniczenia. Wyrok pozbawiający tytuł wykonawczy
wykonalności uniemożliwia dalsze prowadzenie egzekucji w takim zakresie, w jakim
powództwo opozycyjne zostało przez Sąd uwzględnione. W toku postępowania dłużnik
będący powodem powinien udowodnić nieistnienie zdarzeń, na którym oparto wydanie
klauzuli wykonalności, bądź pojawienie się zdarzeń, wskutek których zobowiązanie
wygasło albo nie może być egzekwowane. Najczęściej w praktyce chodzi zatem o
sytuacje, gdzie doszło do wygaśnięcia zobowiązania wierzyciela.
Powyższe rozważanie oznaczają, iż dłużnik w postępowaniu egzekucyjnym
nie może bronić się zarzutem, że roszczenie dochodzone przez wierzyciela nie
istnieje, a w szczególności, że wygasło ono na skutek wykonania
świadczenia przez dłużnika. Tego rodzaju zarzut można podnieś wyłącznie
na drodze powództwa przeciwegzekucyjnego. Jeżeli po wydaniu wyroku
pozwany dokonał spłaty należności, jednakże mimo to wierzyciel wszczął
postępowanie egzekucyjne, dłużnik na drodze sądowej będzie mógł dochodzić
odzyskania nadpłaconych nienależnie wierzycielowi kwot.
W jaki sposób przedstawiać zaistniałe zdarzenia, o których mowa w przepisie?
W powództwie opozycyjnym jeżeli chodzi o przedstawienie owych zdarzeń
redakcyjnie, robi się to tak, że zgłasza się określone zarzuty. W pozwie
należy dokładnie oznaczyć tytuł wykonawczy oraz sformułować swoje
żądanie tzn. to, czego się domagamy oraz w jakim zakresie. Żądanie
pozbawienia wykonalności tytułu wykonawczego w części, oznaczać będzie, że w
pozostałym, niezaskarżonym zakresie tytuł będzie obowiązywał i na jego podstawie
będzie mogła być w dalszym ciągu prowadzona egzekucja. Warto jeszcze raz
podkreślić, że powództwo to nie godzi w powagę rzeczy
osądzonej. Sąd nie będzie badał, czy dokumentacja znajdująca się w
aktach pierwotnej sprawy o zapłatę wykazywała roszczenie powoda w zakresie
uwzględniającym powództwo.
Powództwo to może być wniesione nawet w przypadku, gdy dłużnik nie skarżył
postanowienia o nadaniu klauzuli wykonalności. Jednakże istnieje spór w
doktrynie prawa cywilnego, czy wnosząc na podstawie art. 795 § 1 k.p.c.
zażalenie na postanowienie sądu co do nadania klauzuli wykonalności, można w
przypadku jego nieuwzględnienia podnosić te same zarzuty w powództwie
opozycyjnym. W przypadku reprezentowania dłużnika bez wątpienia tak podwójna
kontrola przez Sąd byłaby w jego interesie. Wydaje się, że nie ma przeszkód
natury prawnej, by na powyższe zagadnienie odpowiedzieć twierdząco.
Kiedy można wytoczyć powództwo opozycyjne?
Moment ten nie jest dokładnie określony przez ustawodawcę. Z całą pewnością
pozew można wnieść przed wszczęciem postępowania egzekucyjnego,
jednak musi to nastąpić po nadaniu tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności.
Dłużnik może żądać pozbawienia wykonalności tytułu wykonawczego do momentu,
kiedy roszczenie strony przeciwnej jest wymagalne. Sąd bada czy na chwile
wyrokowania powództwo jest zasadne tzn. czy dłużnik będący powodem wykazał, że
doszło do zdarzenia, na skutek którego zobowiązanie wygasło.
Charakter wyroku
Należy pamiętać, że orzeczenie wydane w sprawie ma charakter
konstytutywny to znaczy, że kształtuje stosunek materialnoprawny. Warto
w tym miejscu wspomnieć, że prawomocny wyrok uwzględniający powództwo opozycyjne
jest przesłanką do zawieszenia postępowania egzekucyjnego z urzędu. Jednakże
ponowne wytoczenia powództwa opartego na tym samym, uprzednio podnoszonym
zarzucie jest niemożliwe. Tak samo co do zasady niemożliwie jest w toku
postępowania podnoszenie zarzutu mającego oparcie w art. 5 k.c. Jedynie w
wyjątkowych wypadkach działanie wierzyciela w toku egzekucji należy rozpatrywać
przez pryzmat art. 5 k.c.
Co istotne, art. 840 § 1 pkt 1 k.p.c. stwarza możliwość kwestionowania także
obowiązku stwierdzonego tytułem egzekucyjnym, niebędącym sądowym orzeczeniem.
Wobec czego podstawą kwestionowania może być tytuł egzekucyjny pochodzący od
notariusza, bądź będący ugodą sądową. Dłużnik w przypadku aktu notarialnego może
przeczyć jego treści i bronić się zarzutem, że obowiązek świadczenia nie
powstał.
O jakie zdarzenia najczęściej chodzi na gruncie art. 840 § 1 pkt 2
k.p.c.?
Najczęściej chodzi o spełnienie świadczenia, czyli spłatę
długu, potrącenie, zrzeczenie się roszczenia przez
wierzyciela, odnowienie, przedawnienie, przejęcie
długu przez inny podmiot, czy wejście w życie przepisów prawa, powodujących
wygaśnięcie zobowiązania – tu jako przykład można podać regulację dotyczącą
zmiany terminów przedawnienia. Warto wskazać, że żadna norma prawna nie nakłada
obowiązku, by zdarzenie opisane w powyżej wskazanym artykule miało być zależne
wyłącznie od woli stron. Należy nadmienić, że z punktu widzenia podnoszonych
zarzutów nie będzie miał żadnego znaczenia fakt, że sytuacja finansowa dłużnika
po powstaniu tytułu egzekucyjnego zmieniła się na gorszą. W tym powództwie nie
chodzi o takie zdarzenia.
Jak może bronić się małżonek dłużnika?
Ustawodawca uprawnił małżonka, przeciwko któremu Sąd nadał klauzule wykonalności
do wytoczenia powództwa opozycyjnego, jednakże w toku postępowania to na nim
spoczywa ciężar dowodowy, że egzekwowane przez wierzyciela świadczenie mu się
nie należy. Przesłankę tę należy interpretować w sposób szeroki. Małżonek ten ma
możliwość zgłoszenia zarzutów, których wcześniej nie mógł zgłosić jego
współmałżonek. Wydaje się, że za trafny należy uznać pogląd, że małżonek będący
powodem nie może powielać tych samych zarzutów, które w toku postępowania
zgłosił jego małżonek w pierwotnym postępowaniu, w wyniku którego powstał
prawomocny wyrok.
